اُمّ کُلثوم از محبوب‌ترین خوانندگان زن در جهان عرب بود. وی در میان اعراب به «ستاره خاور» و «بانوی آواز عرب» شهرت یافت.

اُمّ کُلثوم با نام اصلی فاطمه ابراهیم السید البلتاگی در دلتای نیل (مصر) در خانواده ای با پیشینه مذهبی به دنیا آمد. پدرش ابراهیم السید البلتاگی امام جماعت یکی از روستاهای مصر بود. مادرش فاطمه المالیگی، خانه دار بود. او چگونه آواز خواندن را با گوش دادن به پدرش که به برادر بزرگترش خالد آموزش می داد، آموخت. او از دوران جوانی استعداد استثنایی در خوانندگی از خود نشان داد. او از طریق پدرش قرائت قرآن را آموخت و گویا کل کتاب را حفظ کرد.

با توجه به قدرت اُمّ کُلثوم در خوانندگی، در سيزده سالگي پدرش از او خواست که به گروه آواز خانواده بپیوندد. او در ابتدا به عنوان کُر به گروه ملحق شد و در آغاز فقط آنچه را که دیگران می خواندند تکرار می کرد.او روی صحنه، شنل پسرانه و سرپوش بدوی به تن داشت تا از نگرانی پدرش در مورد شهرت و اجرای عمومی خود بکاهد.در سن ۱۶ سالگی، او مورد توجه خواننده مشهوری قرار گرفت و رپرتوار قدیمی کلاسیک عربی را از او آموخت. چند سال بعد با آهنگساز و عودیست معروف آشنا شد و با او به قاهره رفت. او معمولاً ترجیح می داد در انظار عمومی (خارج از صحنه) ظاهر نشود.

در سال۱۹۳۰، او به قدری برای عموم شناخته شده بود که الگویی برای خواننده های زن جوان بود. او به مدت چهل سال در هر پنجشنبه اول هر ماه در کنسرت اجرا می کرد. نفوذ او همچنان در حال رشد بود و فراتر از صحنه هنری گسترش می یافت.به گونه ای که گفته شده خانواده سلطنتی حاکم درخواست کنسرت های خصوصی می کردند و حتی در اجراهای عمومی او شرکت می کردند.

فاروق اول، پادشاه مصر، او را با بالاترین نشان کشوری (نیشان الکمال) را به او اعطاء کرد، این نشان منحصراً به اعضای خانواده سلطنتی و سیاستمداران اختصاص داشت. علیرغم این، خانواده سلطنتی به شدت با ازدواج او با عموی پادشاه مخالفت کردند. این مخالفت غرور او را عمیقاً جریحه دار کرد و باعث شد که از خانواده سلطنتی فاصله بگیرد.

پس از انقلاب مصر، انجمن صنفی موسیقیدانان مصری که ام کلثوم عضو آن بود او را اخراج کرد، زیرا برای فاروق پادشاه مصر خوانده بود. هنگامی که جمال عبدالناصر متوجه شد که پخش آهنگ های او از رادیو ممنوع شده است، گفته می شود که او چیزی به این مضمون گفت: “اینها چه هستند، دیوانه؟ آیا می خواهید مصر علیه ما شود؟

برخی ادعا می کنند که محبوبیت ام کلثوم به برنامه سیاسی جمال عبدالناصر کمک کرد. برای مثال، سخنرانی‌های جمال عبدالناصر و سایر پیام‌های دولتی بلافاصله پس از کنسرت‌های ماهانه ام کلثوم در رادیو پخش می‌شد. 

او آهنگ های زیادی در حمایت از جمال عبدالناصر خواند که با او دوستی صمیمی برقرار کرد. یکی از آهنگ‌های او که با ناصر مرتبط است – «والاهی زمان، یا سیلاحی» («زود گذشت، ای سلاح من») – از سال ۱۹۶۰ تا۱۹۷۹ به عنوان سرود ملی مصر پذیرفته شد، اما بعدها رئیس جمهور سادات آن را به دلیل مذاکرات صلح با اسرائیل، با ترانه«بلادی، بیلادی، بیلادی» که کمتر ستیزه جویانه بود جایگزین کرد که تا امروز سرود مصر است.

ترانه های او بیشتر به موضوعات جهانی عشق، اشتیاق و از دست دادن می پردازد. یک کنسرت معمولی ام کلثوم شامل اجرای دو یا سه آهنگ در مدت سه تا چهار ساعت بود. مدت زمان اجرای آهنگ های ام کلثوم مشخص نبود، زیرا در صورت درخواست مخاطب برای تکرار بیشتر، او سطرهای درخواستی را به طور طولانی تکرار می کرد و اجرای او معمولاً تا پنج ساعت به طول می انجامید و در طی آن سه آهنگ خوانده می شد. به عنوان مثال، اجراهای زنده موجود (حدود ۳۰) یا ظالمنی، یکی از محبوب ترین آهنگ های او، از۴۵ تا ۹۰ دقیقه، بسته به خلق و خوی خلاقانه او برای بداهه نوازی، متغیر بوده و رابطه پویا بین خواننده و مخاطب را نشان می دهد. همانطور که آنها انرژی احساسی یکدیگر را تغذیه می کردند. یک تکنیک بداهه نوازی که نمونه آواز کلاسیک قدیمی عربی بود و او تا زمانی که می توانست اجرا می کرد.

این اجراها از جهاتی یادآور ساختار اپرای غربی است که شامل قطعات آوازی طولانی است که با میان‌آهنگ‌های ارکستری کوتاه‌تر به هم مرتبط شده‌اند. با این حال، ام کلثوم از نظر سبکی تحت تأثیر اپرا قرار نگرفت و بیشتر دوران حرفه ای خود را به صورت انفرادی خواند.

ام کلثوم در اوج کار خود، در سال ۱۹۵۰، تصنیف سونباتی را از گزیده هایی از ترجمه رباعیات عمر خیام از فارسی به عربی کلاسیک (رباعیات الخیام) خواند. این آهنگ شامل رباعیاتی بود که هم به فلسفه عیاشی و خوشگذرانی و ​​هم به رستگاری می پرداخت.

او در طول زندگی حرفه‌ای خود در شش فیلم بازی کرد که دو فیلم سلمه و فاطما تحسین‌شده‌ترین فیلم‌ها بودند.

خلاقیت خودانگیخته ام کلثوم به عنوان یک خواننده زمانی بسیار چشمگیر است که با گوش دادن به این بازخوانی های مختلف از یک آهنگ در یک بازه زمانی پنج ساله، تجربه ای کاملاً منحصر به فرد و متفاوت به شنونده ارائه می شود. این رابطه شدید و بسیار شخصی بدون شک یکی از دلایل موفقیت فوق العاده ام کلثوم به عنوان یک هنرمند بود.

ام کلثوم ملقب به کوکب الشرق سرانجام ا در۳ فوریه ۱۹۷۵ در سن۷۶ سالگی بر اثر نارسایی کلیه درگذشت. مراسم تشییع جنازه او به یک رویداد ملی تبدیل شد و حدود۴ میلیون مصری در خیابان ها صف کشیدند تا نگاهی اجمالی به هنگام عبور هیئت او داشته باشند. شرکت کنندگان مراسم تشییع جنازه ام کلثوم بیشتر از تشییع جنازه جمال عبدالناصر، رئیس جمهور مصر، بودند. در منطقه ای که مراسم تشییع جنازه برگزار شد، دو ساعت قبل از مراسم تردد خودروها قطع شد. عزاداران همچنین تابوت را از روی شانه های حاملان آن بیرون می آوردند، دسته را مجبور می کردند جهت خود را تغییر دهد.

مرگ او یک تراژدی بزرگ برای کشور بود و همچنین توجه رسانه های بین المللی را به خود جلب کرد، زیرا اخبار مرگ او توسط مجله آمریکایی تایمز و مجله آلمانی جنوب آلمان(Süddeutsche Zeitung) منتشر شد.

شارل دوگل از او به عنوان “بانو” یاد می کرد و ماریا کالاس آن را “صدای بی نظیر” می دانست. اندازه گیری دقیق دامنه آوازی او در اوج دشواری است، زیرا بیشتر آهنگ های او به صورت زنده ضبط شده اند. حتی امروز، او جایگاهی تقریباً افسانه ای در میان جوانان مصری و کل جهان عرب حفظ کرده است. در سال ۲۰۰۱، دولت مصر موزه “ستاره شرق“ را به یاد این خواننده افتتاح کرد. این مجموعه که در یک غرفه در محوطه کاخ مانسترلی قاهره قرار دارد، شامل مجموعه ای از دارایی های شخصی ام کلثوم، از جمله عینک های آفتابی و روسری های علامت تجاری او، همراه با عکس ها، ضبط ها، و سایر مطالب آرشیوی است.

بنای یادبود ام کلثوم در زمالک، قاهره در محل خانه سابق این خواننده واقع شده است

منتقدان و روزنامه نگاران خاطرنشان می کنند که در حالی که او شناخته شده بود که بسیاری از هنرمندان مختلف را تحت تأثیر قرار داده است، زندگی میلیون ها شنونده و طرفدار خود را نیز تحت تأثیر قرار داده است. اجراهای او ترکیبی از احساسات خام و لفاظی سیاسی بود. او بسیار تأثیرگذار بود و از طریق موسیقی خود در مورد سیاست صحبت می کرد. نمونه ای از آن را در موسیقی او که پس از جنگ جهانی دوم اجرا کرد دیده می شود. مضمون ظاهراً عشق بود، با این حال تفسیر عمیق تر اشعار – به عنوان مثال در ترانه “سلوه قلبی” – زیر سؤال بردن انگیزه های سیاسی در زمان تنش های سیاسی را آشکار می کند.لفاظی سیاسی ام کلثوم در موسیقی او هنوز هم امروزه نه تنها در مصر، بلکه در بسیاری از کشورهای خاورمیانه و حتی در سطح جهانی تأثیرگذار است.

 حدود پنجاه سال از درگذشت کوکب الشرق، همچنان رادیو مصر هر روز غروب ساعت ۵ و ۹ بعدازظهر به مدت دو ساعت ترانه‌های ام کلثوم را برای شنوندگان و علاقه‌مندان وی پخش می‌کند.

منابع:

Umm Kulthūm Egyptian musician/ britannica.com

Umm KulthumBiography/ allmusic.com

Umm Kulthum/Wikipedia.org