دهم بهمن ماه آغاز جشن سده می باشد. این جشن، جشن همکاری و همبستگی مردمان است. «آتش جاویدان» در این مراسم نیز نماد عشق به وطن است که همیشه چون آتشی فروزان در دل مردم زنده است و زنده خواهد بود.
جشن سَده یا به عبارتی همان چِلّه کوچک، از زمان اولین امپراطوری ایران و جهان(هخامنشی ها) برگزار می شده است. این جشن بیش از پنج هزار سال قدمت دارد، و از جملهٔ قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی (حتی قدیمی‌تر از نوروز) به‌شمار می‌رود.
سده در فارسی به معنای صد است و به صد روز و شب باقی مانده از آغاز بهار اطلاق می شود. به عبارتی ۵۰ روز مانده به نوروز، جشن گرفته می شود. سده، جشن نیمه زمستانی است که در ایران باستان با شکوه و عظمت برگزار می شد. جشنی برای احترام به آتش و شکست نیروهای تاریکی، یخبندان و سرما بود. به این جشن، جشن پیدایش آتش نیز گفته می‌شود.
سده در زبان اوستایی به معني برآمدن خورشید و طلوع کردن است. ایرانیان باستان دو ماه میانی زمستان یا همان دی و بهمن را، بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن مید‌انستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش‌های ویژه‌ای برگزار می‌کردند.در روز دهم بهمن که چله بزرگ تمام می‌شد و زمین رو به گرم شدن و زایش می رفت. پایان چله بزرگ و آغاز چله کوچک را با جشن سده برگزار می‌کردند.
نام سَده برگرفته شده از صد است. ابوریحان بیرونی می نویسد: سَده یعنی صد و در علت و سبب این جشن گفته اند که هرگاه روزها و شب ها را جداگانه بشمارند، میان آن و پایان سال عدد صد بدست می آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث، پدر نخستین، درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و یا به معنای دیگر شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید .
روایت دیگر می گوید: آفریدون همان روز که ضحاک بگرفت جشن سده برنهاد و مردمان که از جور و ستم ضحاک رسته بودند، پسندیدند و از جهت فال نیک، آن روز را جشن کردندی و هر سال تا به امروز، آیین آن پادشاهان نیک عهد را در ایران و دور آن به جای می‌آورند.
نظر دیگر اینکه سده، صدمین روز زمستان از تقویم کهن است، زمستان در تقویم کهن ۱۵۰ روزه و تابستان ۲۱۰ روزه بوده است و برخی گفته اند که این نام گذاری به مناسبت صد روز پیش از به دست آمدن محصول و ارتفاع غلات است.
درمجموع بهترین و منطقی ترین سبب همان جشن نیمه زمستانی است. به عبارتی ۵۰ روز مانده به نوروز و آغاز بهار.
پیشینه جشن سَده به دوران هوشنگ‌شاه، از نخستین شاهان پیشدادی (پیشداد به معنای قانون دادن)، بازمی‌گردد. آمده‌است
که هوشنگ‌شاه به هنگام شکار، چون مار سیاه‌رنگی را می‌بیند، به سوی آن سنگی پرتاب می‌کند که از برخورد این سنگ به سنگی دیگر، چون هر دو سنگ چخماق بودند، جرقه‌ای شکل می‌گیرد و بوته خشکی که در آنجا بوده آتش می‌گیرد. و مار فرار می کند. به این ترتیب هوشنگ‌شاه چگونگی روشن کردن آتش را کشف کرد.
او خوشحال شد و خدا را ستایش کرد که راز افروختن آتش را بر او آشکار کرد. سپس اعلام کرد: این نوری از جانب خداست پس باید آن را تحسین کنیم ایرانیان از آن هنگام به بعد از آن آتش پاسداری می‌کنند.
جشن سده بر اساس باورهای مذهبی، اهمیت نور، آتش و انرژی را یادآور می شود. نوری که از جانب خدا می آید در دل مخلوقات او یافت می شود.
چگونهبرگزاریاینمراسم
در شامگاه دهمین روز یا آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از روزهای پیشین در مرکز شهر یا آبادی یا بر بلندی کوهستان گرد آورده بودند، این جشن آغاز می شد.
در جمع آوری هیزم، پسران نوجوان به همراه چند مرد بالغ برای جمع آوری خار شتر که یک درختچه بیابانی رایج در ایران است به کوه های محلی می رفتند. برای اکثر آنها این اولین بار بود که از خانواده خود دور می شدند. این مناسبت شبیه مراسم گذر به بزرگسالی بود، گامی قابل توجه برای پسران در مسیر مردانگی. پسرها خارهای شتر را به معابد شهرهای خود می بردند. اگر اولین بار بود که این کار را می کردند، در بازگشت جشنی در خانه با حضور دوستان و خانواده برگزار می شد.
آتش تمام شب روشن می بود. و مردم به نیایش‌خوانی و سرودخوانی و پایکوبی می‌پرداختند. روز بعد، زنان صبح به سمت آتش می‌رفتند و هر کدام بخش کوچکی از آتش را به خانه‌های خود می‌بردند تا از «آتش متبرک» معبد، آتش درخشان جدیدی بسازند. این کار برای سرایت برکت آتش سده به هر خانوار محله بود. هرچه از آتش باقی می ماند به زیارتگاه برمی گشت تا در یک ظرف قرار داده شود و تا سال بعد در معبد نگهداری می شد. به این ترتیب آتش در تمام طول سال روشن نگه داشته می شد.
این جشن معمولاً به مدت سه روز ادامه داشت. عصرها صرف غذا خوردن و اهدای غذا به عنوان کمک مالی می شد، غذایی که از بره های ذبح شده تهیه می شد و بین فقرا توزیع می شد.
جشن سده پس ازحمله مسلمانان به ایران، برای سه قرن انجام نمی شد تا این که سه قرن بعد از اسلام، در زمان مرداویج حاکم اصفهان در سلسله زیاری، دوباره این مراسم شروع شد. خاندان زیاری تمام تلاش خود را برای حفظ سنت های ایرانی انجام دادند. برای یادآوری رسم سده در دو سوی زاینده رود آتش برافراشتند. آتش در نگهدارنده های فلزی مخصوص نگهداری می شد. در حالی که آتش بازی آسمان را روشن می کرد، صدها پرنده رها شدند. آتش بازی، رقص و موسیقی همراه با ضیافت های مجلل بره، گوشت گاو، مرغ و سایر غذاهای لذیذ وجود داشت.
در حال حاضر در نقاط مختلف داخل و خارج ایران، جشن سده برگزار می شود. مثلا در کوهی نزدیک یزد غاری به نام آتشکده چک چک وجود دارد. هر ساله در جشن سده مراسم خاصی در آنجا برگزار می شود. اعتقاد بر این است که آخرین شاهزاده زرتشتی در سال ۶۴۰ پس از میلاد زمانی که مسلمانان قدرت خود را به سمت شرق گسترش دادند در آنجا پناه گرفت.
جشن سده ۴۰ روز پس از از شب یلدا یا چله، و ۱۰۰ روز پس از اول آبان قرار دارد. همچنین فاصله زمانی جشن سده، از شب یلدا که چله بزرگ نیز نامیده می‌شود و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده می‌شود برابر چهل روز است. این فاصله زمانی از شب چله کوچک تا اول اسفند هم ۲۰ روز و ۲۰ شب (جمعاً چهل شب و روز) است. و البته این جشن ۲۵ روز پیش از جشن اسپندگان است.
جشن سده در تقویم جدید زرتشتیان، مصادف با مهر روز از بهمن‌ماه شده است.
سده از سال ۲۰۱۷ به طور رسمی توسط دولت تاجیکستان به رسمیت شناخته شده و جشن گرفته می شود.
امید که این جشن همبستگی پارسیان، با آتش جاویدان که نماد عشق به وطن است در روز دهم بهمن، (۳۰ ژانویه) با شکوه تمام برگزار شود.
تو چی فکر می کنی؟